Meulenhoff 2025. Oorspronkelijke titel: Frutologías (2024)

Mei 2025: Deze maand komt De mango van Mao uit.

Over de titel
De mango van Mao van Federico Kukso is een lang essay over vruchten als sleutel tot de geschiedenis van onze cultuur en politiek. Ik bedenk natuurlijk altijd zelf een titel voor de boeken die ik vertaal en overleg dan met de uitgever om samen tot een vermarktbare titel te komen. In dit geval dacht ik aan ‘De fruitdimensie: over vruchten die geschiedenis schreven’, omdat een dimensie iets is aan de hand waarvan je andere zaken kunt belichten zoals dat in dit boek gebeurt. Dat ik in de ondertitel ‘vruchten’ gebruik in plaats van ‘fruit’ te herhalen, heeft een goede reden. In het Nederlands betekent ‘fruit’ vooral zoete vruchten zoals appels, peren en bessen, terwijl het Spaanse ‘fruto’ waarvan het titelwoord ‘Frutologías’ is afgeleid een bredere betekenis heeft en ook noten, aubergines en paprika’s omvat. De uitgever stelde echter een element uit een van de vele anekdotes in dit boek voor als titel, en daarin kon ik me ook goed vinden. Zo is het dus De mango van Mao geworden en moet de lezer bij het woord ‘fruit’ in de ondertitel maar bedenken dat het in principe om alle denkbare vruchten kan gaan, tot esdoornpropellertjes toe.

Over verkeerd-om-zinnen
Federico Kukso mag gerust de kampioen van de ‘isolerende voorafneming’ worden genoemd. Isolerende voorafneming of vooropplaatsing houdt in dat een zinsdeel dat gewoonlijk pas later in een zin staat tegen de taalkundige gewoonte en soms ook tegen de logica in naar voren wordt gehaald. Ik dacht altijd dat dit typisch was voor het Engels en Spaans (veel breder is mijn vertaalhorizon niet), maar volgens een artikel in De Nieuwe Taalgids, jaargang 68 (1975) zou deze stijlfiguur ‘[…] reeds in gebruik zijn geweest in het Latijn (anticipatio) en in het Oud-Grieks (prolepsis) […]’ en in bijna alle talen voorkomen. Ik ken het vooral van smeuïg bedoelde journalistiek en moet daarbij ook meteen aan de andersomliners van Arjen Lubach denken. Een voorbeeld uit Kukso’s boek: Adoradas por reyes, sultanes, emperadores, monjes y princesas, vanagloriadas por gourmets de paladares delicados y abusadas por periodistas y caricaturistas mordaces, las peras —voluptuosas, maduras y jugosas, de aroma acuoso, sutil, embriagador— aún hoy siguen siendo un manjar difícil de encontrar. Je ziet dat de complete bijstelling bij ‘peras’ (alles van ‘Adoradas’ tot ‘mordaces’) voor dat woord is geplaatst. Zo’n zin is in feite een kleine cliffhanger, waarin we even lang als gespannen op een onderwerp en een gezegde wachten, maar kan in een Nederlandse vertaling met dezelfde structuur weleens een onlogische zin opleveren, vooral als er een significant tijdsverschil is tussen het naar voren gehaalde deel en de rest van de zin: Gepokt en gemazeld op veemarkten in het hele land werd Krelis geboren in een plaggenhut naast het Slachthuis van Gaanderen. Dit is wel een vrij extreem, voor de gelegenheid verzonnen voorbeeld van onlogische vooropplaatsingen, maar in dit boek stonden toch een paar van zulke pareltjes.

Over het (terug)vertalen van citaten
Voor De mango van Mao heeft Kukso een veelheid aan digitale en analoge bronnen geraadpleegd in, meestal, de Spaanse vertaling. Een heel enkele keer put hij echter uit de Spaanse vertaling van een Nederlandse bron, die ik dan opzoek om een stukje oorspronkelijk Nederlands te kunnen citeren, het Spaans als het ware terug te vertalen in de originele tekst. Dit was het geval met een in het Nederlands geschreven werk van de achttiende-eeuwse natuurvorser Maria Sibylla Merian over de Surinaamse natuur. Voor mij betekent zo’n oud citaat niet allen veel zoekwerk, maar is het ook een buitenkans om iets ’terug te doen’ voor de brontekst, want omgekeerd gaat er ook wel eens wat couleur temporelle verloren bij het vertalen van citaten uit oude Spaanse bronnen. Andere citaten vroegen om terugvertaling in een andere taal dan het Nederlands, zoals een fragment over ‘La Gran Manzana’ uit een Amerikaanse krant: The Big Apple is the dream of every lad that ever threw a leg over a thoroughbred and the goal of all horsemen. There’s only one Big Apple. That’s New York. Engels behoort tot de klassieke middelbareschooltalen en van zo’n kort, eenvoudig citaat mag je verwachten dat het wel wordt begrepen door Nederlandse boekenlezers. ‘The Big Apple’ is bij ons ook een heel bekend begrip, zodat zo’n citaat in het oorspronkelijke Engels daar heel mooi bij aansluit, dichter bij de bron blijft – het ís de bron – en de couleur locale versterkt. Zo vraagt elk citaat zijn eigen vertaalstrategie of op z’n minst een kleine aanpassing daarvan. Mocht je nou denken: ik had eigenlijk ook graag de citaten op bladzijde 7 in hun oorspronkelijke taal gelezen, dan heb je geluk: hier is een meertalige versie. Ten slotte kan ik ook een primeurtje melden: ik heb voor het allereerst iets geciteerd uit een boek dat ik zelf heb vertaald, namelijk uit De botanica ven het verlangen van Michael Pollan.

Benieuwd naar De mango van Mao? Bestel het boek dan rechtstreeks bij de uitgever.